Evimdəki Vaxtın Axını – Divarların İçində Donan Zaman

GİRİŞ

Bəzən zaman sürətlə qaçır, bəzən dayanırmış kimi olur. Ancaq bu dəyişkən axar təkcə saatın siferblatında yox, həyatın ritmində də hiss olunur. Zaman – bir anlayış kimi elmi cəhətdən sabit görünsə də, onun insan şüurunda hiss olunma forması məkandan və vəziyyətdən asılı olaraq dəyişir. Ev – bu dəyişkən zamanın ən dərin yaşandığı yerlərdən biridir. Bəzən evin içindəki sükut bir ömür qədər uzun ola bilir, bəzən bir gün on il kimi keçə bilir. Bu məqalə, evin içində zamanın necə axdığı, hansı emosional və sosial izlər buraxdığı və bu axarın insan həyatındakı rolu üzərinə qurulub.

1. Evin içində zamanın psixologiyası

Evin içində keçirdiyimiz zaman təkcə fiziki müddət deyil – o həm də emosional və mənəvi haldır. Bir otaqda saatlarla oturub susmaq, başqa bir otaqda isə beş dəqiqəlik söhbətin illərlə yadda qalması, evin zamanla qurduğu münasibətin ən bariz göstəricisidir.

İnsan beynində zaman hissi hipokampus və prefrontal korteks tərəfindən idarə olunur. Ev – tanışlıq, təhlükəsizlik və sabitlik simvolu olduğundan bu məkanlarda zaman daha subyektiv və dərin şəkildə hiss edilir. Məsələn, uşaqlıqda keçən bir yay tətili bir ömürlük xatirəyə çevrilə bilər, çünki o evdə keçmişdi. Zaman orada “donmuşdu.”

2. Hər otağın öz vaxtı var

Ev təkcə bir məkan deyil – o, zamanın təbəqələşdiyi, hissə-hissə yaşandığı yerdir. Hər otaq fərqli vaxt dilimini daşıyır:

Yataq otağı – Düşüncələrin vaxtı

Bura təkcə yuxu üçün deyil. İnsanın ən səmimi, qorxuları və arzuları ilə baş-başa qaldığı məkandır. Gecə saatlarında bu otaqda zaman bəzən uzanır, bəzən tamamilə itir. Mətbəx – Ailənin vaxtı

Mətbəx ailənin toplaşdığı, ortaq anların və qoxuların məkanıdır. Burada vaxt dadla, səs-küylə və birliklə ölçülür. Bir çay süfrəsi bəzən ailə tarixinin ən dəyərli epizodlarına çevrilir.

Uşaq otağı – Zamanın sürəti

Uşaq otağında zaman sürətlə keçir. Oyuncaqlar dəyişir, divara vurulan işarələr böyüyən boyu göstərir. Burada zamanın keçdiyini fiziki olaraq görmək mümkündür.

Salon – Qonaqlığın və tənhalığın vaxtı

Ən çox dəyişən zaman buradadır. Bəzən gülüş səsi ilə dolur, bəzən tam sükutla. Burada zamanın ritmi qonaqlara və xatirələrə bağlıdır.

3. Zamanın qoxusu və səsi

Ev – sadəcə gözlə görünən bir məkandan ibarət deyil. Onun qoxusu və səsi zamanla bağlı emosional xatirələri oyadır.

• Sobada bişən kökənin qoxusu – uşaq vaxtı nənənin evinə aparır.

• Mətbəxdə çay dəmlənərkən çıxan buxar – analığın istiliyini xatırladır.

• Gecə radiatordan gələn cıraltı – evin canlı olduğunu hiss etdirir.

Ətriyyatın elmdə insan yaddaşı ilə necə sıx bağlı olduğunu sübut edən araşdırmalar da göstərir ki, evin qoxusu – yaddaşın ən güclü daşıyıcısıdır.

4. Xatirələrlə toxunmuş divarlar

Ev – xatirələrin fiziki kabuğudur. Divardakı cızıqlar, qapıdakı izlər, köhnə rəsmlər… bunlar təkcə dekor deyil – vaxtın izidir.

Sosioloqlar qeyd edirlər ki, ev şəxsi tarix üçün arxiv rolunu oynayır. Xatirələrin qorunması üçün insanlar evlərdə müəyyən əşyaları saxlayır, divarlara şəkillər asır, dəyişməyən detallar buraxırlar. Bu detal və əşyalar “zaman kapsulu” rolunu oynayır.

5. Evin içində zamanın donması – travmalar və susqunluq

Hər evdə təkcə xoş xatirələr olmur. Bəzən zaman travmaların yaşandığı anda donur. Otağın bir guşəsində oturub ağladığın gün – illərlə unudulmur. Qapı arxasında gizlətdiyin bir sirr, itirdiyin bir adamın səsi… Bu zaman hissi illərlə həmin məkanda yaşamağa davam edir.

Psixoloji araşdırmalara görə, insan beyni travmatik hadisələrin yaşandığı məkana qayıtdıqda həmin anları yenidən yaşamağa meyillidir. Bu da zamanın "donması" kimi qəbul edilə bilər.

6. Müasir dövrdə zamanla əlaqəsi olmayan evlər

İndi tikilən binaların çoxu “ev” deyil, sadəcə “yaşayış yeri”dir. Onlarda xatirə, ruh, zaman izi yoxdur. Hər şey steril, funksional və sürətlidir. İnsanlar evdə az zaman keçirir, yeməklər kənarda yeyilir, söhbətlər telefonda edilir.

Bu, evin zamanla əlaqəsini zəiflədir. Halbuki bir evin “ev” ola bilməsi üçün içində zamanın toxuması vacibdir.

7. Zamanı evə biz veririk, yoxsa o bizə?

Bu sual ətrafında düşünəndə görürük ki, bu münasibət qarşılıqlıdır. Biz evə vaxt sərf edəndə – onu təmir edəndə, dekor edəndə, xatirə ilə dolduranda – o da bizə həyat verir.

Evi dekor etməklə onu dəyişmirik – özümüzü dəyişdiririk. Zamanla qurduğumuz münasibət evin içində fiziki formaya düşür. Bizim yavaşladığımız, düşündüyümüz, güldüyümüz, ağladığımız hər an – evin yaddaşına yazılır.

8. Fəlsəfi baxış: Ev və “zaman” insanı

Dünyəvi fəlsəfədə zaman hər şeyin ölçüsüdür. Lakin ev bu ölçünün daxili güzgüsüdür. Ev, zamanla olan münasibətimizi formalaşdırır:

• Tez qaçan gündə sakitlik verir

• Sürətlə dəyişən dünyada sabitlik yaradır

• İtirdiyimizi saxlayır

• Unutduğumuzu xatırladır

Ev təkcə maddi məkan deyil – bizim daxili “zaman hissimizin” güzgüsüdür.

NƏTİCƏ

Ev, sadəcə dörd divar arasında yerləşən bir tikinti deyil. O, zamanın dayandığı, yaddaşın toxunduğu, ruhun nəfəs aldığı yerdir. Onun içində keçən hər an bir iz buraxır – bəzən qoxuda, bəzən səsdə, bəzən bir əşyada. Hər ev – insanın həyat salnaməsinin bir fəsilidir.

Unutmayaq: vaxt keçər, anlar unudular, amma ev yadda saxlayar. Evin divarları – tariximiz, otaqları – duyğularımız, səssizliyi – iç səsimizdir. Ona görə də evlərə sevgi ilə yanaşmalı, onları yaşamaqla deyil, yaşatmaqla “vaxtlı” etməliyik.