DÜNYA
Giriş
Tarix boyunca dünya xəritəsində böyük dövlətlərin arasında öz mövqeyini qorumağa çalışan, bəzən unudulan, bəzən isə nüfuzu ilə parlayan ölkələr olmuşdur. Bu kontekstdə Cənubi Qafqazın incisi – Azərbaycan, öz kiçik coğrafiyasına baxmayaraq, dünya səhnəsində mühüm rol oynayan ölkələrdən birinə çevrilmişdir. Onun geosiyasi mövqeyi, zəngin təbii ehtiyatları, mədəni irsi və qlobal təşəbbüslərdəki fəallığı, Azərbaycanın bu gün beynəlxalq münasibətlər sistemində nüfuzlu bir aktora çevrilməsinə səbəb olmuşdur.
Tarixi Kontekstdə Azərbaycanın Dünya ilə Əlaqələri
Azərbaycan tarix boyu müxtəlif imperiyaların, dövlətlərin və mədəniyyətlərin kəsişmə nöqtəsi olmuşdur. Qədim İpək Yolu üzərində yerləşməsi ticarət, mədəni mübadilə və diplomatik münasibətlərin qurulmasında böyük rol oynamışdır. Səlcuqlardan başlayaraq Səfəvilər dövrünə qədər Azərbaycan sadəcə bir ərazi yox, siyasi və mədəni mərkəz kimi tanınmışdır.
XIX və XX əsrlərdə Rusiya imperiyası və daha sonra Sovet İttifaqı çərçivəsində olan Azərbaycan, müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra – 1991-ci ildən etibarən – dünya ilə daha müstəqil və çoxşaxəli əlaqələr qurmağa başladı.
Enerji Diplomatiyası və Strateji Əhəmiyyət
Azərbaycanın dünya səhnəsində əhəmiyyətini artıran əsas faktorlardan biri onun enerji resurslarıdır. Xəzər dənizindəki neft və qaz yataqları ilə zəngin olan ölkə, enerji siyasətində mühüm oyunçuya çevrilmişdir. “Əsrin müqaviləsi” (1994) ilə başlanılan yol, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri və TANAP layihələri ilə daha da möhkəmləndi.
Bu layihələr Azərbaycanın təkcə enerji ixracatçısı deyil, həm də enerji təhlükəsizliyi təminatçısı olaraq Avropa üçün mühüm tərəfdaş olduğunu göstərdi. Azərbaycan Avropanın Rusiya enerjisindən asılılığını azaltmaq yolunda açar rola sahibdir.
Geosiyasi Mərhələlərdə Azərbaycanın Rolunun Artması
Azərbaycan yerləşdiyi regionun sabitliyi və təhlükəsizliyi üçün kritik bir aktordur. Cənubi Qafqazda baş verən geosiyasi proseslərdə – Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi, regiondakı Rusiya-Türkiyə maraqları və Qərbin regiona təsir planlarında – Azərbaycan balanslı və çoxvektorlu siyasəti ilə seçilir.
44 günlük Vətən müharibəsi (2020) təkcə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməsi ilə deyil, həm də regionda yeni reallıqların formalaşması ilə nəticələndi. Türkiyə ilə hərbi əməkdaşlıq, Rusiyanın vasitəçiliyi və Qərbin reaksiyası bu münaqişənin qlobal səviyyədə rezonans doğurduğunu göstərdi.
Multikulturalizm və Dinlərarası Dialoq Mərkəzi
Azərbaycan təkcə siyasət və iqtisadiyyat sahəsində deyil, mədəniyyət və dinlərarası dialoq sahəsində də nüfuz qazanmışdır. Bakıda keçirilən Dünya Dini Liderlərinin Zirvəsi, Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu, “Bakı Prosesi” kimi təşəbbüslər Azərbaycanın dünyada tolerantlıq və multikultural dəyərlərin daşıyıcısı olduğunu nümayiş etdirir.
Azərbaycanda müsəlman, xristian və yəhudi icmaları əsrlər boyu dinc və qarşılıqlı hörmət içində yaşamışdır. Bu model BMT və UNESCO kimi beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən də yüksək qiymətləndirilir.
Türkdilli Dövlətlər və İslam Əməkdaşlığı Təşkilatındakı Mövqe
Azərbaycan, türkdilli dövlətlər arasında mühüm körpü rolunu oynayır. Türk Dövlətləri Təşkilatında fəal iştirakı, Azərbaycanı həm mədəni, həm də siyasi sahədə türk dünyasının əsas aktorlarından birinə çevirir. Eyni zamanda, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatında da Azərbaycanın fəallığı, müsəlman dünyasında ölkənin nüfuzunun artmasına səbəb olmuşdur.
Qüds məsələsi, İslam mədəni irsinin qorunması, İslamofobiyaya qarşı mübarizə kimi qlobal məsələlərdə Azərbaycanın mövqeyi daim humanist və ədalətə əsaslanan yanaşma ilə seçilmişdir.
Elm, Texnologiya və Təhsil sahəsində Qlobal İnteqrasiya
Azərbaycan elm və texnologiya sahəsində də dünya ilə sıx əməkdaşlıq edir. ADA Universiteti, Bakı Ali Neft Məktəbi kimi beynəlxalq yönümlü təhsil ocaqları gələcək liderlərin hazırlanmasına xidmət edir.
Kosmos sahəsində əldə olunan uğurlar – "Azerspace" peykləri, Azərbaycanı texnoloji baxımdan da inkişaf etməkdə olan ölkələr sırasına çıxarır. Bu sahədə beynəlxalq konfranslar və əməkdaşlıqlar ölkənin elmi potensialını nümayiş etdirir.
Humanitar Missiyalar və Beynəlxalq Təşəbbüslər
Azərbaycan müxtəlif ölkələrdə humanitar yardım aksiyaları həyata keçirir – təbii fəlakətlər zamanı yardım, səhiyyə dəstəyi, qaçqınlara yardım proqramları və s. Azərbaycanın bu istiqamətdəki fəallığı onu yalnız regional deyil, qlobal humanitar aktora çevirir.
BMT-də keçirilən sessiyalarda Azərbaycanın sülhsevər mövqeyi, inkişaf etməkdə olan ölkələrə dəstək çağırışları dünya birliyi tərəfindən müsbət qarşılanır.
Mədəniyyət və İdmanla Qlobal İnteqrasiya
“Eurovision 2012”, “Bakı Avropa Oyunları 2015”, “İslam Həmrəyliyi Oyunları 2017”, Formula 1 yarışları və UEFA Avropa Çempionatının oyunları Azərbaycanın mədəniyyət və idman vasitəsilə dünyaya açıldığının göstəricisidir.
Bu tədbirlər sayəsində dünya Azərbaycanın qədim tarixini, zəngin mətbəxini, musiqisini və qonaqpərvərliyini yaxından tanıdı.
Ekoloji Təşəbbüslər və Yaşıl Enerji Yönümlü Siyasət
İqlim dəyişikliyi çağırışlarına cavab olaraq, Azərbaycan yaşıl enerji layihələrinə ciddi şəkildə yönəlmişdir. Qarabağ və Zəngəzur regionlarının “yaşıl enerji zonası”na çevrilməsi, külək və günəş enerjisinə sərmayə cəlb edilməsi ölkənin ekoloji baxımdan da qlobal trendlərə uyğun hərəkət etdiyini göstərir.
COP29-un Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın ekoloji diplomatiyada da önəmli tərəfdaş olduğunu sübut edir.
Diplomatik Müstəvidə Uğurlar və Qoşulmama Hərəkatı
Azərbaycan 2019–2023-cü illərdə Qoşulmama Hərəkatının sədri kimi qlobal ədalət və bərabərlik çağırışları ilə çıxış etdi. Pandemiya dövründə vaksin bərabərsizliyi, inkişaf etməkdə olan ölkələrin problemləri kimi mövzularda Azərbaycanın təşəbbüsləri yüksək qiymətləndirildi.
Bu sədrliyi ölkənin diplomatik bacarığının, balanslı və prinsipial siyasətinin nəticəsi kimi dəyərləndirilir.
Qarabağın Yenidən Qurulması – Regional İnkişafın Nümunəsi
44 günlük müharibədən sonra azad edilmiş ərazilərdə aparılan bərpa və yenidənqurma işləri – “ağıllı kənd”, “ağıllı şəhər”, yaşıl enerji və modern infrastruktur layihələri – Azərbaycanı post-konflikt inkişaf modelinə çevirmişdir.
Bu ərazilər artıq beynəlxalq sərgilərin, forumların, konfransların keçirildiyi məkana çevrilir və regionda sülh və inkişaf mesajı verir.
Nəticə
Azərbaycan dünya səhnəsində artıq yalnız geosiyasi bir nöqtə deyil, öz sözü, duruşu və təşəbbüsləri ilə tanınan bir dövlətdir. Kiçik əraziyə malik olsa da, böyük ideyalar, qlobal baxış və tarixi yaddaşla hərəkət edən Azərbaycan, XXI əsrin çağırışlarına cavab verərək regional gücdən qlobal aktora çevrilməkdədir.
Onun uğur hekayəsi, balanslı xarici siyasət, mədəni zənginlik, enerji siyasəti və humanitar yanaşmalarla yazılmağa davam edir. Bu kiçik ölkənin böyük rolu, gələcək nəsillər üçün də nümunə olacaq qədər dəyərlidir.
