GİRİŞ: Əgər Sabah Hər Şey Yox Olsa?
Zəlzələ, müharibə, iqlim fəlakətləri, meteorit zərbəsi və ya qlobal epidemiya… Bəşəriyyətin davamını təmin etmək üçün nəyi qoruyardınız? Pul? Texnologiya? Binalar?
Norveçdəki alimlər cavabı çoxdan veriblər: toxumlar. Həyatın başlanğıc nöqtəsi olan bitki toxumları, insanlıq üçün ikinci bir başlanğıc şansı deməkdir.
Bu məqalədə Norveçdə yerləşən Svalbard Qlobal Toxum Bankı haqqında hərtərəfli məlumat verəcəyik – onun quruluşu, məqsədi, işləmə mexanizmi və planetin gələcəyi üçün əhəmiyyəti.
I. Svalbard Haradadır və Niyə Orada?
Svalbard adaları, Norveçin Arktik Okeanında yerləşən, buzla örtülü səssiz və səhralı bir bölgədir. Temperatur ilboyu 0°C-dən aşağı olur.
Bəs niyə belə soyuq və çətin yerdə bu qədər önəmli obyekt yerləşdirilib?
-
Soyuq mühit, toxumların təbii yollarla qorunmasını təmin edir.
-
Siyasi sabitlik – Norveç dünyada sülh və neytrallıqla tanınır.
-
Geoloji stabillik – seysmik fəallıq azdır, zəlzələ riski yoxdur.
-
Uzaqlıq – kənar müdaxilədən qorunur.
II. Quruluş: Dağın İçindəki Gələcək
Svalbard Toxum Bankı 2008-ci ildə istifadəyə verilib və Platåberget adlı dağın içinə oyularaq inşa olunub. Bank:
-
130 metr dərinlikdə yerləşir.
-
Dəmir qapılar, çoxqatlı təhlükəsizlik sistemləri ilə qorunur.
-
1 milyondan çox toxum nümunəsi saxlaya bilir.
-
Giriş yalnız müəyyən icazəsi olan ekspertlərə açıqdır.
Buranın dizaynı elə qurulub ki, hətta elektrik enerjisi tamamilə kəsilsə belə, soyuq iqlim toxumları qorumağa davam etsin.
III. Hansı Toxumlar Saxlanılır?
Burada bütün planetdən gətirilən ərzaq və kənd təsərrüfatı bitkilərinin toxumları saxlanılır:
-
Buğda, düyü, qarğıdalı, arpa
-
Meyvə toxumları (alma, nar, üzüm)
-
Nadir bitkilər və milli irslər
-
Hətta Azərbaycandan da bəzi toxumlar daxil edilib
Toxumlar hava keçirməyən xüsusi qablaşdırmalarda, -18°C temperaturda saxlanılır. Bu, onların yüz illərlə canlı qalmasına imkan yaradır.
IV. Necə İşləyir? – Toxumlar Burada Necə Qorunur?
Bank mərkəzi olaraq toxum “bank”ı rolunu oynamır, əksinə:
-
Toxumların “ehtiyat nüsxəsi” burada saxlanılır.
-
Əsas toxumlar ölkələrin və ya institutların özündə olur.
-
Zərurət zamanı (məsələn, Suriyada müharibə zamanı), bu toxumlar geri qaytarılır və yenidən əkilir.
Bankın devizi budur:
“Əgər gələcək üçün toxumlar qalırsa, ümid də qalır.”
V. Kimlər Məsuliyyət Daşıyır?
Bu layihə bir neçə tərəfdaş tərəfindən dəstəklənir:
-
Norveç hökuməti – yer, infrastruktur və təhlükəsizlik təmin edir.
-
Crop Trust – maliyyə dəstəyi və koordinasiya.
-
FAO (BMT Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı) – qlobal kənd təsərrüfatı siyasətləri üzrə rəhbərlik.
Ən əsası – bu bank bütün bəşəriyyətə aiddir. Burada millət, din, siyasi sistem fərqi olmadan hər bir ölkənin töhfəsi var.
VI. Təhlükəsizlik Sistemi – Dəmir Qapıların O Tayında
Bankın içi ciddi şəkildə qorunur:
-
İkili təhlükəsizlik sistemləri
-
Biometrik giriş nəzarəti
-
Havanı və nəmi ölçən sensorlar
-
Qapalı video nəzarət sistemi
Hətta dünya müharibəsi baş verərsə belə, buranın izolyasiyası toxumları qoruyacaq şəkildə dizayn edilib.
VII. İqlim Dəyişikliyi və Yeni Çağırışlar
Son illərdə Arktika bölgəsindəki istiləşmə bəzi təhlükələr yaradıb:
-
2017-ci ildə buzların əriməsi səbəbilə su sızması baş verdi.
-
Lakin toxumlara zərər dəymədi, və struktur yenidən təkmilləşdirildi.
-
İndi qoruyucu barmaqlıqlar və izolyasiya materialları artırılıb.
Bu hadisə bir daha göstərdi ki, hətta ən möhkəm sığınacaq belə, iqlim dəyişikliyi qarşısında sınaqdan keçirilir.
VIII. Simvolik Dəyər – Ümidin Soyuq Sandığı
Bu bank yalnız kənd təsərrüfatının ehtiyat anbarı deyil, həm də:
-
Milli irslərin qoruyucusudur.
-
Gələcək nəsillərə verilmiş səssiz mesajdır.
-
Bəşəriyyətin təbiətə qayıtması üçün bir qapıdır.
Təsəvvür edin: hər şey məhv olsa, bir ovuc buğda toxumu ilə yenidən həyat başlaya bilər.
NƏTİCƏ: Donmuş Ümidlər – Gələcəyin Əkin Sahəsi
Svalbard Qlobal Toxum Bankı – texnoloji cəhətdən çox üstün, lakin ideya olaraq çox sadə bir yerdir. O, bizə insanlığın gələcəyini planlaşdırmağın yalnız texnologiya ilə deyil, təbiətlə əməkdaşlıqla mümkün olduğunu göstərir.
Bu toxumlar sanki insanlığın qəlbində gizlənən ümidin fiziki halıdır. Onlar sükutla gözləyirlər – bir gün insan yenidən torpağı öpüb toxumu səpsin deyə.