SAGLAMLİQ
GİRİŞ: Qaranlıqda danışan bədən
İnsan bədəni – görünən strukturların, toxumaların, orqanların mürəkkəb harmoniyası – əslində bir ünsiyyət orqanıdır. Biz çox vaxt onu fiziki forma kimi görürük: gözlər, əllər, ürək, ağciyər, dəri və s. Lakin bədən eyni zamanda emosiyaların, yaşantıların, gündəlik həyatın aynasıdır. Bədən daim danışır – fısıltı ilə, siqnal ilə, bəzi hallarda isə susqun həyəcanla. O bizi xəbərdar edir, yönləndirir, qorumağa çalışır.
Bu yazıda məqsədimiz – bədənin xəstəliklərdən əvvəl verdiyi işarələr, bu işarələrin psixoloji, fizioloji və sosial izahı, eləcə də bu siqnallara reaksiya vermək mədəniyyətinin tədqiqidir.
I. FISILTININ DİLİ: BƏDƏN BİZİ NECƏ XƏBƏRDAR EDİR?
Bədənimizin verdiyi ilk siqnallar çox vaxt görünməz, əhəmiyyətsiz və ya müvəqqəti hesab edilir:
-
"Bu aralar bir az yorğunam."
-
"Səbəbsiz əhvalım pozulur."
-
"Səhərlər bir az başım gicəllənir, keçər."
Bu cümlələr bir çoxumuz üçün tanışdır. Amma bunlar bədənin fısıltısıdır – yəni hələ ki zəif və sakit çağırışı.
Prodromal mərhələ (xəstəlikdən əvvəlki dövr) tibbdə olduqca önəmli anlayışdır. Bu mərhələdə simptomlar çox vaxt "klinik olmayan", yəni laboratoriya və ya müayinə ilə aşkarlana bilməyən formada olur. Lakin təcrübəli bir həkim və öz bədənini tanıyan insan bu mərhələdə vacib fərqlər hiss edə bilər.
Misal:
Yuxusuzluq sadəcə stresslə bağlı görünə bilər, amma bu, eyni zamanda qan şəkərinin pozulması, qalxanabənzər vəzin funksiyasının dəyişməsi, hətta erkən nevroloji disbalansların siqnalı ola bilər.
II. PSİXO-SOMATİK KÖRPÜ: RUH BƏDƏNDƏ NECƏ DANIŞIR?
Bəzən bədən danışır, amma öz dilində yox, ruhun tərcüməsi ilə. Burada “psixosomatik” anlayışı ortaya çıxır. Psixosomatik xəstəliklər – psixoloji faktorların fiziki simptomlarla ifadəsidir. Bu sahə tibb və psixologiyanın sərhədində dayanır.
Əsas nümunələr:
-
Mədə-bağırsaq pozuntuları – uzunmüddətli narahatlıq, qorxu və sıxıntının nəticəsi ola bilər.
-
Dərinin səpgiləri və qaşınmaları – bəzən bastırılmış hirsin və özünə qarşı yönəlmiş emosiyaların bədənə çıxışıdır.
-
Yüksək təzyiq – emosional yüklənmə və gərginliyin illərlə yığılıb fiziki forma almasıdır.
Tədqiqat baxışı:
Son illərdə aparılan neyropsixoloji tədqiqatlar sübut edir ki, emosional beyin (limbik sistem) ilə autonom sinir sistemi arasında sıx əlaqə mövcuddur. Yəni bir insanın emosional həyatı onun hormonal balansına, təzyiqinə, hətta immun sisteminə təsir göstərir.
III. SOSİAL MASKALAR: CƏMİYYƏTİN SUSDURDUĞU SİQNALLAR
Bəzən bədənin fısıltısını biz yox, cəmiyyət susdurur. Sosial şərtlər, gündəlik tələblər və “güclü olmaq” mədəniyyəti insanı öz bədənini duymaqdan uzaqlaşdırır.
Müasir toplumda tipik ifadələr:
-
“Hamı yorğundu, sən də tab gətir.”
-
“Bir az ağrıdır, keçəcək.”
-
“Özünü çox düşünmə, həyat davam edir.”
Bu ifadələr, insanı öz hisslərini inkar etməyə və bədəninin xəbərdarlıqlarını görməməyə təşviq edir. Sosial kontekst bəzən şəxsin bədənlə dialoqunu susdurur.
Nəticə:
Belə şəraitdə insanlar xəstəliyin irəliləmiş mərhələsində, yəni bədən artıq qışqıranda, həkimə müraciət edirlər.
IV. MODERN TƏDQİQATLAR: SƏSSİZ XƏSTƏLİKLƏRİN YÜKSƏLİŞİ
Tibbi araşdırmalar göstərir ki, bir çox xroniki xəstəliklər – şəkərli diabet, hipertoniya, xərçəng növləri, depressiya – uzun müddət simptom vermədən inkişaf edir. Bu mərhələdə “səssiz irəliləyiş” baş verir.
Bəzi faktlar:
-
Diabetin 1-ci mərhələsində orqanizm illərlə kompensasiya edir, lakin bu müddətdə damarlar, sinirlər və göz torları zədələnir.
-
Qaraciyər yağlanması illərlə ağrısız və əlamətsiz davam edə bilər, lakin bir gün sirroza və ya xərçəngə səbəb ola bilər.
-
Psixoloji xəstəliklərin ilkin mərhələsində insan sadəcə “yorğun” və “ilhamdan uzaq” ola bilər, lakin bu, depressiyanın başlanğıcıdır.
Preventiv Tibb:
Yeni dövr tibbi modeli “xəstələnmədən qabaq həkimə get” fəlsəfəsini təşviq edir. Buraya aşağıdakılar daxildir:
-
İllik check-up müayinələr
-
Genetik risk faktorlarının təhlili
-
Biomarkerlərin izlənməsi
-
Psixoloji sağlamlığın monitorinqi
V. BƏDƏNİ DİNLƏMƏ MƏDƏNİYYƏTİ: ŞƏXSİ YANAŞMA
Hər bir insanın bədəni unikaldır və öz ritmində danışır. Bu dili anlamaq üçün:
-
Öz bədəninlə bağlantını inkişaf etdirmək
-
Qidalanma, yuxu, fiziki aktivlik, stres səviyyəsini izləmək
-
Jurnal tutmaq – gün ərzindəki hissləri, ağrıları, enerjini qeyd etmək
-
Yüngül simptomları “boş şey” saymamaq
“Dinləmək” bacarığı:
Bəzən bu, tibbi bilikdən çox emosional zəkanın məsələsidir. Özünlə dürüst olmaq, bədəndən gələn emosional, fiziki və enerjili siqnalları qəbul etmək sağlamlığın əsas şərtidir.
VI. İLAHİ MƏNA: BƏDƏN BİR MƏBƏDDİR
Bəzi fəlsəfi və dini yanaşmalarda bədən Tanrının sənəti, ruhun məskəni, müqəddəs bir varlıq kimi görülür. İslamda bədənə qulluq – amanətə sahib çıxmaqdır. Buddistlər üçün isə bədən sakitliyin və idrakın alətidir.
Bu mənada, bədənin fısıltısını eşitmək – maddi deyil, mənəvi borcdur. O, səssiz dua kimidir – diqqət, səbir və şəfqət tələb edir.
NƏTİCƏ: FISILTINI QIŞQIRIĞA ÇEVİRMƏYƏQ
Bədən fısıldayır. Lakin biz onu eşitmək əvəzinə, bəzən həyatın qışqırıqlarına qarışıb susdururuq. Halbuki hər bir fısıltı – gələcək qışqırığın xəbərçisidir.
Səssiz ağrılara, gecə gələ bilməyən yuxulara, səbəbsiz yorğunluqlara, qəzəb dolu nəfəsə diqqət edək. Çünki bədən danışanda, onu dinləmək – yaşamaq qədər vacibdir.
