ISLAM
Giriş
İslam çox vaxt sadəcə axirətə hazırlıq dini kimi qəbul edilir. Halbuki Qurani-Kərim və Peyğəmbərimizin (s) sünnəsi göstərir ki, İslam təkcə axirət üçün deyil, bu dünyanın da nizamı, rifahı və mənəvi dolğunluğu üçün nazil olunmuş bir həyat tərzidir.
İslamın prinsipləri, davranış qaydaları, əxlaqi göstərişləri elə bu günümüz üçün nəzərdə tutulub. Hər bir ibadətin, əxlaqın və fərdi davranışın həm dünyəvi, həm də axirət yönümlü hikməti var. Bu məqalədə biz İslamın gündəlik həyata necə yön verdiyini, onun sosial, akademik, ictimai və tədqiqat yönümlü aspektlərini araşdıracağıq.
I. Sosial Təsiri: Bu dünyada hüzur – Din və dəyərlərin gündəlik gücü
1.1. İslamda ailə nizamı
İslam ailə quruluşunu bir ibadət kimi təqdim edir. Ər-arvad münasibətləri, valideyn-övlad əlaqələri, qonşuluq, qohumluq – hamısı bu dünyada sosial tarazlığı qorumaq üçün önəmlidir. Quranda “evlərinizdə sakitlik tapasınız deyə sizi cütlər yaratdıq” (Rum, 21) – bu ayə ailə həyatının əsl məqsədini göstərir: sükunət və mehribanlıq.
1.2. Salam vermək – sadə bir əməlin böyük təsiri
Peyğəmbərimiz (s) deyirdi: “Aranızda salamı yayınız.” (Müslim) Bu əmr sadəcə dini tövsiyə deyil, sosial harmoniyanın əsas sütunlarından biridir. Salamlaşmaq, tanımadığın birinə belə xoş münasibət göstərmək, gündəlik həyatda sosial bağları gücləndirir.
1.3. Səbir və əfv – psixoloji rahatlığın açarı
İslamın ən mühüm sosial davranışlarından biri bağışlamaqdır. “Əgər bağışlasanız, bu Allaha daha yaxındır” (Şura, 40). Əfv – şəxsi qisasdan imtina etməyi və sülhü seçməyi təklif edir. Bu isə sosial münaqişələrin azalmasına, insanların bir-birinə qarşı yumşaq olmasına səbəb olur.
II. Akademik Perspektiv: Oxu, öyrən, düşün – Din və bilik qucaqlanır
2.1. “Oxu” ilə başlayan din
Qurani-Kərimin ilk nazil olan ayəsi “İqra” – yəni “Oxu!” olmuşdur. Bu, İslamın bilik və maarifə verdiyi dəyərin bariz göstəricisidir. İlk əmrin “namaz qılın” yox, “oxuyun” olması – İslamın təməlində elmin durduğunu göstərir.
2.2. Sorğulamaq və düşünmək
Quranda tez-tez “Ağlınızı işlətmirsinizmi?”, “Düşünmürsünüzmü?” sualları verilir. Bu, kor-koranə itaət deyil, dərin düşüncə və təhlil tələb edən bir inanc sistemidir. İslam elmi, müşahidəni, təcrübəni və məntiqi dəstəkləyir.
2.3. Məktəb və məscidin qovuşması
İslam tarixi boyunca məscidlər həm də elm mərkəzləri olub. İlk universitetlər – Əl-Əzhər, Bəyti-l-Hikmə – İslam dünyasında dini və dünyəvi elmin birlikdə öyrədildiyi yerlər idi. Bu, həyatın bütün sahələrinin dinin təlimləri ilə vəhdət təşkil etdiyini sübut edir.
III. İctimai Yanaşma: Ədalət, hüquq və əmək – Dinin ictimai sferadakı çəkisi
3.1. Ədalət mübarəkdir
Quranda dəfələrlə təkrarlanan bir prinsip var: “Ədalətli olun – bu təqvaya daha yaxındır” (Maidə, 8). İslamın hüquq sistemi şəxsi deyil, ictimai ədaləti əsas tutur. Ticarətdə, ailədə, rəhbərlikdə ədalətin təmin edilməsi, cəmiyyətin dirəyi kimi təqdim olunur.
3.2. Əmək – ibadət qədər qiymətli
Peyğəmbərimiz (s): “Əlinin zəhməti ilə qazanan, Allahın dostudur” – deyə buyurmuşdur. İslamda işsizlik və tənbəllik qınanır. Əməyə dəyər vermək, çalışmaq və faydalı olmaq gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsidir.
3.3. Müsəlman – cəmiyyətin sabit sütunu
Həqiqi müsəlman sadəcə ibadət edən deyil, eyni zamanda yaxşı insan, məsuliyyətli vətəndaş, etibarlı dost, yardımsevər qonşudur. İslam bu kimliyi formalaşdıraraq cəmiyyətin təməlini möhkəmləndirir.
IV. Tədqiqat Yönümlü Baxış: Müasir elmlə dinin kəsişməsində gündəlik həyat
4.1. Stressə qarşı namaz və oruc
Tədqiqatlar göstərir ki, namaz zamanı beynin rahatlıqla əlaqəli sahələri aktivləşir, stres hormonu (kortizol) azalır. Oruc isə bədəni təmizləyir, zehni dincəldir. Bunlar dinin, sağlam həyat üçün tövsiyə etdiyi vasitələrdir.
4.2. Sosial məsuliyyət və Zəkat
Zəkat – yalnız maddi kömək deyil, həm də cəmiyyət daxilində sərvətin dövranını təmin edən iqtisadi mexanizmdir. Tədqiqatlar göstərir ki, zəkat sistemi olan cəmiyyətlərdə yoxsulluq səviyyəsi daha aşağıdır və insanlar arasında bərabərlik hissi daha güclüdür.
4.3. Etika və insan hüquqları
İslamın əsas prinsipləri – insanların bərabərliyi, irqə, millətə görə fərq qoymamaq, qadın və kişinin hüquq bərabərliyi, uşaqların qorunması – hamısı bu gün beynəlxalq hüquq sisteminin əsaslarına uyğun gəlir. Bu, İslamın universal dəyər daşıdığını sübut edir.
Nəticə: Axirətə aparan yol bu dünyadan keçir
İslamın hikmətləri yalnız axirəti qazanmaq üçün deyil, bu dünyada da hüzur, nizam və rifah içində yaşamaq üçündür. Namaz qılmaq – daxili sakitlik tapmaq üçündür. Oruc tutmaq – nəfsi tərbiyə etmək üçündür. Zəkat vermək – cəmiyyətə fayda vermək üçündür. Və bütün bu əməllərin axirət mükafatı da vardır.
Axirət – hədəfdir, lakin yol bu gündən keçir.
Bu günə dəyər verməyən, sabahı itirər.
İslam isə bu günümüzü nizamlayan, sabahımıza işıq salan bir həyat sistemidir.
