Qadın dünyası
Giriş
Azərbaycan xalqının ən qədim və ən sevilən bayramlarından biri olan Novruz bayramına hazırlıq mərhələsi dörd mühüm çərşənbə ilə qeyd olunur. Bu çərşənbələr Su, Od, Yel və Torpaq çərşənbələridir. Axır çərşənbə isə sonuncu və ən mühüm çərşənbədir. Çünki bu gün artıq baharın tam gəlişinin, torpağın tam oyanışının xəbərçisidir.
Bu yazımızda Axır Çərşənbənin tarixi, onun mənəvi və rituallarla zəngin məğzi, qadınların bu gündə gördükləri işlər və bu bayramın müasir dövrdə necə qeyd olunması haqqında danışacağıq.
Axır Çərşənbənin Tarixi və Mənası
Axır Çərşənbənin tarixi çox qədim dövrlərə gedib çıxır. Bu günün kökləri zərdüştlük dövrünə, qədim türklərin və farsların inanc sisteminə bağlanır. O zaman insanlar təbiət hadisələrini ilahi qüvvələr kimi qəbul edir və onların oyandığına inanırdılar.
Novruzun son çərşənbəsi olan Axır Çərşənbə torpağın tam oyanışı, qışın bitməsi və yazın tam şəkildə hakim olması ilə əlaqələndirilir. Axır Çərşənbə həm də ilin son çərşənbəsi olduğu üçün insanlar bu günü il boyunca etdikləri günah və səhvlərdən təmizlənmək, yeni ilə yeni başlanğıcla girmək üçün fürsət kimi qəbul edirlər.
Axır Çərşənbədə Qadınların Rolu və Görəcəyi İşlər
Azərbaycan ailəsində və mədəniyyətində qadının rolu böyükdür. Qadınlar Axır Çərşənbə hazırlıqlarında əsas qüvvə sayılırlar. Onlar evin təmizliyindən tutmuş süfrə bəzədilməsinə, bayram əhval-ruhiyyəsinin yaradılmasına qədər bir çox mühüm işləri yerinə yetirirlər.
1. Evin Təmizliyi – Axır Çərşənbənin Ən Əhəmiyyətli Ritualı
Ənənəyə görə, Axır Çərşənbə axşamına qədər evin hər guşəsi təmizlənməlidir. Çünki çirkli evə Novruzun ruhi enerjisi daxil ola bilməz. Evin süpürülməsi, tozların silinməsi, pəncərələrin yuyulması, hətta köhnə və artıq işlək olmayan əşyaların evdən çıxarılması əsasən qadınların üzərinə düşür. Bəzən köhnə paltarlar və ya işlək olmayan əşyalar yandırılır, çünki bu, pis enerjidən qurtulmağın bir simvolu sayılır.
2. Su və Ocaq – Təmizlənmə və Ailə Ocağına Bərəkət Gətirmək
Axır Çərşənbə günündə qadınlar səhər tezdən su mənbəyindən su gətirər və onunla evin künclərini çiləyərdilər. Buna "su çərşənbəsi" mərasimi deyilir. Bu inanclara görə, həmin su pis gözdən, bəd nəzərdən qoruyur və ailəyə təmizlik, firavanlıq gətirir.
Ocaq qalamaq da qadınların əsas işlərindən biridir. Evdə çıraq və şamlar yandırılır, bu da evə işıq və istilik gətirən ritualdır.
3. Axır Çərşənbə Süfrəsi – Bərəkət və Bol Nemət Günü
Bu gün süfrə xüsusi şəkildə bəzədilir. Süfrəyə mütləq olaraq aşağıdakı yeməklər və rəmzi əşyalar qoyulmalıdır:
- Səməni – həyatın və bolluğun simvoludur.
- Şirniyyatlar (şəkərbura, paxlava, qoğal) – şirin və firavan həyat arzusu.
- Qoz-fındıq, badam, quru meyvələr – evə bərəkət gətirir.
- Qırmızı yumurtalar – dirçəliş və həyat enerjisini ifadə edir.
- İçkilər (şərbət və ya meyvə şirəsi) – həyatın şirinliyini simvolizə edir.
Qadınlar bu süfrəni hazırlayaraq evə bayram ab-havası gətirir və ailə üzvləri üçün gözəl süfrə açırlar.
Axır Çərşənbə Mərasimləri və İnamlar
Axır Çərşənbədə bir sıra maraqlı mərasimlər və inanclar var ki, bunlar bu günə xüsusi mistik aura qatır.
1. Tonqal Üstündən Atılmaq
Axır Çərşənbə gecəsi insanlar tonqal qalayaraq onun üzərindən atlanırlar. Bu zaman "Ağırlığım, uğurluğum odda qalsın" deyərək, keçən ilin bütün pis enerjisini odda yandırdıqlarına inanırlar.
2. Qulaq Falı
Qadınlar xüsusilə bu gecə fal açmağa üstünlük verirlər. Qulaq falı ən məşhur fal üsullarından biridir. Bunun üçün qızlar və qadınlar axşam vaxtı qonşu qapılarının dalında dayanaraq eşitdikləri ilk sözə əsasən gələcəkləri haqqında fikir yürüdürlər.
3. Güzgü və Şam Falı
Subay qızlar bu gecə aynaya baxaraq gələcək həyat yoldaşlarını görməyə çalışırlar.
Axır Çərşənbənin Müasir Dövrdə Qeyd Edilməsi
Müasir dövrdə də Axır Çərşənbə ənənələri yaşadılmaqdadır. İnsanlar bu günü həm ailə, həm dostlar arasında qeyd edirlər. Sosial şəbəkələrdə təbriklər paylaşılır, ailələr bir araya toplaşaraq gözəl süfrələr açırlar.
Qadınlar bu gün daha çox dekorativ süfrələr hazırlayır, səməniyə müxtəlif bəzəklər vururlar. Bəzi gənc qadınlar isə qədim fal üsullarını daha kreativ şəkildə həyata keçirməyə çalışırlar.
Nəticə: Axır Çərşənbə – Yenilənmə və Ruhun Oyanışı
Axır Çərşənbə sadəcə bir bayram deyil, həm də insan ruhunun yenilənmə anıdır. Bu gün biz keçmişin ağırlığını geridə qoyaraq, yeni başlanğıclara addım atırıq. Evlərimizin təmizliyi, süfrələrimizin bərəkəti kimi, qəlbimizi də təmizləməliyik. Həyatımızda yük olan duyğulardan, keçmişin yorğunluğundan azad olmalı və baharın ilıq nəfəsi ilə irəliyə baxmalıyıq.
Bu çərşənbə insanlara xatırladır ki, hər bir son yeni bir başlanğıcın müjdəsidir. Gələcək bizə nələr gətirəcək bilmirik, amma bugünkü tonqalların alovu kimi içimizdəki ümid və sevgi daim yanmalıdır.
"Sizə elə bir bahar arzulayıram ki, arzularınız göyərsin, qəlbiniz gülümsəsin və sevinciniz heç solmasın! Axır Çərşənbəniz mübarək!"
